Her insan hata yapar ya da hatasız kul olmaz gibi cümlelerle her zaman karşılaşmışızdır. Herkes hata yapıyorsa birilerinin daha iyi ya da daha başarılı olmasının sırrı nedir peki? Ya da üretim sistemlerinde de “ hatasız proses olmaz” gibi bir yaklaşım söz konusu olabilir mi?
Yapılan hataları analiz etmek, hatalardan ders çıkarmak ve yeniden karşılaşmamak için önlem almak insanların hayatını daha mutlu sürdürebilmesi için nasıl gerekliyse, proseste de karşılaşılan hatalardan ders çıkarmak en az insanlarda arz ettiği kadar önem arz eder. Peki hata analizi nasıl yapılı, nelere dikkat edilmelidir?
FMEA. Birçoğunuzun daha önce duymuş hatta hakkında az da olsa bilgi sahibi olduğu FMEA İngilizce’de Failure Mode and Effect Analysis olarak bilinen dilimize ise Hata Türü ve Etkileri Analizi olarak geçmiş olan bir kalite iyileştirme aracıdır. Sistemde meydana gelen ya da olası durumlarda meydana gelebilecek hataları analiz etmeye, sınıflandırmaya ve bu hataları önlemek amacıyla tedbirlerin alınması gerektiğini belirlemeye katkıda bulunur.
Sistemde var olan hatanın, ürün ya da hizmet müşteriye ulaşmamışken tespit edilmesi ve önlenmesi zorlaşan rekabet şartlarında tüm yöneticilerin yegane amacıdır. Eğer hataların tamamı müşteriye ulaşmadan ortadan kaldırılabilirse kalitesizlik problemleri ortaya çıkmayacak, marka prestiji artacak müşteri memnuniyeti ile birlikte işletmenin Pazar payı da artacaktır. Tüm bu olumlu etkilerin ortaya çıkabilmesi için toplam kalite yönetimi uygulanmalıdır ve TKY’nin de başlangıç adımı FMEA’dır.
Hataların müşteriler üzerinde yarattığı etkiyi araştıran FMEA, temelde ürün ya da hizmet kalitesini arttırmayı amaçlar. FMEA ilk olarak 1965 yılında NASA tarafından, zamanın astronotlarının karşılaşabileceği hataları ortadan kaldırmak için kullanılmıştır. Şimdi biraz kafalarınız karışabilir, NASA’nın müşterisi kimdi diyebilirsiniz. Hemen cevaplayayım, astronotlar. Peki nasıl?
Hata türleri ve etkileri analizi yapılırken, sorumlu kişinin temelde dikkat etmesi gereken 7 kavram vardır.
1-MÜŞTERİ:
Sistemde meydana gelebilecek hatalardan etkilenecek nihai kullanıcılar müşteri olarak kabul edilir. Şirketinizin yemekhanesinde FMEA çalışması yapıyorsanız müşterileriniz aşçılarınız, çalışanlarınız hatta belki sizi denetlemeye gelen müfettişler bile olabilir. Tüm ihtimalleri göz önünde bulundurarak analiz çalışılması yapılmalıdır ve müşteri diye nitelendirdiğiniz varlıklar size bir değer ödemek zorunda değillerdir. Pres makinesinden sonra soğutma yaptığınız tezgah dahi müşteri olabilir, müşteri kavramında canlılık şartı da yoktur.
2-FONKSİYON:
Hata analizinde fonsiyon sistemden yapılması beklenen iş, yerine getirilmesi gereken amaçtır.
Örneğin, pres makinesinin levhaları 16 mm inceliğine getirebiliyor olması amaçtır.
3-HATA TÜRÜ: Hata Kategorisi
4-HATA NEDENİ: Sistemde meydana gelen ya da gelebilecek hataya sebep olan her faktör hata nedeni olabilir. Sıcaklık, nem, işçi, makine …
5-HATA ETKİSİ: Hatanın müşteri üzerinde yarattığı değişimlerdir.
6-FMEA ELEMANI: Analiz çalışmalarını yürütecek, verileri toplayacak ve raporlaryacak çalışanlardır.
7-KARAKTERİSTİKLER: 2 ye ayrılır. Anahtar Karakteristikler: Hatanın kaynağını tespit etmeye yarayan temel olgulardır.
Kritik Karakteristikler: Kanunlar tarafından belirlenmiş olgulardır.
FMEA nasıl yapılır ?
FMEA 2’ye ayrılır.
1-Sistem Fmea
2-Tasarım Fmea
Sistem Fmea, sistem içerisindeki makine, teçhizat, insan ve çevre faktörlerinden dolayı ortaya çıkabilecek hataları minimize etmeyi amaçlar. Tasarım Fmea ise farklı olarak ürün ya da hizmet tasarımından, ürünün kendisinden dolayı ortaya çıkabilecek hataları minimize etmeyi amaçlar.
- Sistem Fmea ile bakım yapılabilirlik arttırmak, Tasarım Fmea ile esnekliği arttırmak amaçlanır.
- Sistem Fmea etkenliği ve iş verimliliğini arttırmayı hedefleyerek çalışır ancak Tasarım Fmea tamamen müşteri odaklıdır.
- Sistem Fmea çalışmaları üretim gerçekleştirilirken yapılır ancak Tasarım Fmea çalışmaları ürün üretilmeye başlamadan tamamlanmalıdır.
FMEA YÖNETİMİ NASIL GERÇEKLEŞTİRİLİR?
Genel hatları ile incelendiğinde FMEA yönetiminde ele alınması gereken 2 temel esas vardır.
1-Hata Türleri
2-Hata Etkileri
Yönetimde önemli olan önleyici faaliyetlerin hızlı bir şekilde belirlenmesi ve bu önlemlerin hayata geçirilmesidir. Peki FMEA Yöneticileri ilk olarak hangi hata türlerini analiz etmelidirler ya da bu soruya nasıl cevap ararlar?
Hata türleri ve etkileri analizinde hata öncelikleri belirlenirken dikkate alınan 3 değer vardır.
1-Ortaya Çıkma: Hatanın ortaya çıktığı sıklığı gösterir.
2-Ağırlık: Ortaya çıkan hatanın yarattığı etkinin büyüklüğünü gösterir.
3-Saptama: Hatanın belirlenebilme olasılığını gösterir.
Bu değerler , sektöre şirket politikalarına ve hatta coğrafi konuma göre bile farklılık gösterebilir, değerler belirlenirken Risk Ölçüm Tabloları kullanılmaktadır.
FMEA Çalışması yapılırken aşağıdaki sorulara sırası ile cevap verilerek ilerlenmelidir.
- Sistemden beklenen faaliyet nedir? Sistem hangi amaca hizmet etmektedir?
- Sistem hangi parçalardan meydana gelmektedir, alt sistemler mevcut mudur?
- Sistemin çalışma prensibi nasıldır? Mevcut iş akış şemaları güncel midir?
- Sistemi etkileyen iç veya dış faktörler nelerdir?
- Ortaya çıkan hataların ağırlık, ortaya çıkma ve saptama değerleri kaçtır?
- RÖS değeri kaçtır?
RÖS(Risk Ölçüm Sayısı) Risk Ölçüm Sayısı 2 farklı şekilde hesaplanabilir. İlk hesaplama yolu toplama metodudur, O, A ve S değerleri toplanarak bir sıralama oluşturulur. İkinci metod ise çarpma metodudur. Değerler çarpılarak bir sıralama oluşturulur. 2 metotta da en büyük değere sahip olan hata öncelikli hatadır.
- Belirlenen hata nasıl ortadan kaldırılabilir, hangi çözüm yolları geliştirilebilir?
Tüm bu sorulara cevap verilebildiğinde FMEA raporu hazırlanmalı ve FMEA formları doldurulup tüm çalışanlar bilgilendirilmelidir.
Bir sonraki yazımda hata türlerinin sınıflandırırken göz önünde bulundurulması gereken şartlardan bahsedeceğim. Takipte ve sevgiyle kalın 🙂
ADEL BURGAÇOĞLU 