Herkese merhabalar. Bu yazımda neredeyse her endüstri mühendisinin, hatta her insanın çok önem verdiği bir konu üzerinde duracağım. Çalışma yeri düzeni. Hepimizin bildiği ve sıklıkla rahatsızlık duyduğu bir olay var, çalıştığımız yerin düzensiz olması, ihtiyacımız olan eşyaları bulamamak, ardından sinirden çılgına dönmek ve işimizi yarım bırakmak. Bizi ve özellikle annelerimizi yıldırır bu dağınıklık ardından bağırırlar ” NE BU BÖYLE HER YER YERDE!”. Her şey yerli yerinde olsun diye Japonların yıllar önce geliştirdiği bir metotdan bahsedeceğim. 5S. 5S’in ana felsefesi” her şeyin belli bir adresi olduğunu ve bu adreslere göre düzenleme yaptığımızda ihtiyacımız olan malzemeyi 30 sn içinde bulabileceğimizi savunur.
5S Japonlar tarafından geliştirilen yalın üretim yani bilinen genel adıyla Toyota Üretim Sisteminin parçası olan bir metodtur. Adını Japonca’da Seiri, Seiton, Seiso, Seiketsu, Shitsuke kelimelerinden almıştır. Bu kelimelerin Türkçe karşılıklarına baktığımızda çalışma yerini düzenlememiz ve bunun sürdürülebilirliğini sağlamamamız istenen bir metot olduğunu anlıyoruz. Şimdi daha ayrıntılı bir şekilde birlikte inceleyim.
SEİRİ (AYIKLAMA):
5S’in ilk adımı olarak gerekli malzemelerin gereksiz malzemelerden ayıklanması gerekir. Çalıştığımız ortamda ihtiyacımız olmayan malzeme ve ekipmanın belli bir alan belirleyip o alanda biriktirmeliyiz. Bu alana 5S ayıklama adını veririz ve bunu belli eden bir yer bildirim levhası tasarlayıp, yerleştirmeliyiz.
Gereksiz veya kullanılmayacak durumda olan malzeme ya da ekipmanın çalışma ortamında gereksiz yer kaplaması ve görüntü kirliliği oluşturarak insan psikolojisini kötü etkilemesi istemez. Çok karmaşık kullandığınız bir çok malzemenin çalıştığınız ortamda olduğunu düşünün. Bu durum ihtiyacınız olan malzemeyi bulmanızı zorlaştırır ve işinizi olumsuz etkiler.
Ayıklama işlemi yapılırken görsel panolar ve uyarı levhaları da dikkate alınmalıdır. Gereksiz levhaları iş ortamında çalışanları yanıltacağı ve dikkat dağıtacağı için onlarda ayıklanmalıdır.
Günlük hayatımızdan küçük bir örnek vereyim. Uzmanlar ders çalıştığımız ortamda posterler, dikkatimizi dağıtacak nesneler olmaması gerektiğini söylerler. Bizler ders çalışacağımız zamanlarda masamızda yalnızca çalışacağımız dersle alakalı notlarımız olsun isteriz. Bunlar 5s ayıklama çalışmalarıdır.
SEITON= DÜZENLEME
Bu adımda genel yerleşim düzeni belirtilmeye başlanır. Sahip olunan malzeme ve ekipmanın tamamının bir adresi olmalı ve bu adreslerin belirtilmesi istenir. Bu adresler belirtilirken ergonomik şartlar göz önünde bulundurulmalıdır ve ihtiyaç anında malzemeye 30 sn içinde ulaşabilecek şekilde düzenleme yapmalıyız. Aynı gruptaki malzemeler bir arada bulunmalıdır. Bu adımda tüm malzemelerimize 5s kartı hazırlamalıyız. Bu kartlar malzemelerin kimlikleridir, malzemelerin ne olduklarını ve nereye ait olduklarını bu kartlara bakarak anlayabilmeliyiz.
2. adımda unutulmaması gereken çok önemli bir husus vardır. Çalışanlarımızın ve iş yerimizin güvenliğini sağlayacak İSG çalışmaları bu adımda tamamlanmalıdır. Acil çıkış rotaları belirtilmeli, çalışma anında alınacak önlemleri belirten levha ve panolar düzenlenmelidir. Yangın ve ilk yardım dolapları bu adımda düzenlenir. İSG çalışmaları yapılırken renklere dikkat ederek insanların dikkatini doğru noktaya çekmek hedeflenir bu ergonomik bir çalışmadır. (Başka bir yazımda bu renklerden ve kullanım alanlarından bahsedeceğim.)
SEISO TEMİZLİK anlamına gelen 3. adımıdır. Bu adımda çalışma ortamımızın temizliği kontrol altında tutulmaya çalışır. Hangimiz kirli ve sağlığımızı tehdit eden bir yerde çalışmak ister?
SEIKTSU=STANDARTLAŞTIRMA
Bu adımda standartlaştırma için gerekli olan çalışmalardan bahsedilir. Bu adımı küçük bir örnekle açıklamaya çalışacağım. Bir fabrikada işe yeni başlayan bir kalite kontrol mühendisi olduğunuzu düşünün. Bildiğiniz üzere kaliteyi ham madde, çalışanın verimi, çalışma ortamının özellikleri gibi bir çok unsur etkiler. İlk olarak kendinize verdiğiniz görev 5s çalışmalarının kontrolü olsun. Üretim hattını gezerken sorumlu operatörlerle konuşuyorsunuz ve aslında hepsi sorumlu oldukları alanda 5s çalışması yapmış olduklarından bahsediyor. Ancak hepsinin tanımlamış olduğu malzeme kartları ve adresler yalnız kendilerinin anlayabileceği şekilde düzenlenmiş. Bu durum standartları belirtilmiş bir 5S çalışması olmadığını gösterir ve bu durumda siz doğru bir değerlendirme yapamazsınız. Standartlaştırma adımının ne kadar önemli olduğunu bu tarz bir çalışma ortamında anlayabiliriz. Herkes çalıştığı yeri temizlemiş, malzeme ve ekipmanlarını tanıtan çalışmalar yapmıştır ancak kendilerine göre yaptıklarından dışarıdan gelen birisi bunu anlayamaz ve bu çalışmalar ona bir zorluk yaratır. Bu durumda 5S çalışmasının belli standartlarını oluşturmalı ve çalışmalarımızı standartlarımıza göre yapmalıyız. Herkesin kullanmış olduğu kartlar ve panolar standartlara uygun olmalıdır
SHITSUKE=SÜREKLİLİK
Hepimiz bir heyecanla başlamış olduğumuz bir çok işi yarım bıraktığımızı biliriz. Ama yalnız değiliz işletmeler bile yapmaya başladıkları çalışmaları yarım bırakıyorlar. İlk 3 ay boyunca harika 5s çalışmaları yapan firmalar zaman ilerleyince artık bunu devam ettirmiyor ve yarım bırakıyorlar. Süreklilik adımında gerekli denetimler yapılarak 5s’in devamlılığı amaçlanır. Özellikle dışarıdan bir göz bu denetimi yaparsa çalışmanın yapıldığı ortama farklı bir göz ile bakacağı için çok daha iyi sonuçlar doğurabilir. Denetimler belli aralıklarla yapılmalı, belli kriterlere göre tablolar ve raporlar hazırlanırken yapılmalıdır. Gerekirse çalışanlarımızı teşvik etmek için ödül sistemleri kullanılmalıdır. Bu durumda 5s sürekli devam edecek adımlar tekrarlanacak ve çalışma yerimizde her şey yerli yerinde olacaktır. Bizler temiz ve düzenli bir ortamda çalıştığımız daha mutlu oluruz ve verimliliğimiz artar. 5s’in asıl amacı da gerçekleşmiş olur.
5S yaşadığımız her yerde uygulanabilir. Adımlar doğru izlenir ve uygulanırsa her zaman daha iyi sonuç elde edilecektir. Unutmayın, daha iyisi her zaman vardır 😉
ADEL BURGAÇOĞLU 